Een heikel vraagstuk voor zowel spelers als trainers tijdens en na de partij is op welke vleugel gespeeld moet worden en waar niet. Achteraf is soms nog wel vast te stellen, waar het misging. Tijdens de partij is het tasten in het duister en moeten er ingrijpende beslissingen genomen in ongelooflijk korte tijd. Vaak blijkt de richting van het spel beslissend voor de uitkomst van de partij. Hoe deze richting te bepalen? In deze fase van de strijd is er immers geen sprake is van concrete varianten. De bekende begrippen uit het positiespel, zoals randschijven, achtergebleven of hangende stukken, ontwikkeling, etc. zijn ontoereikend in contactloze stellingen zonder deze kenmerken. Gantwarg komt daarom met het nieuwe begrip:  'Ice and byte'.

De gedachte is om het bord te verdelen in regio's. In elk van deze gebieden is er sprake van strijd. In het ene gebied is er sprake van kansen en in het andere niet. Dit hoeft niet afhankelijk te zijn van schijvenoverwicht, terreinvoordeel, etc. Het is ook een zaak van aanknopingspunten. Zonder een geschikt aanknopingspunt heeft het geen zin om een vleugel te versterken en initiatieven te ontplooien. Zonder toekomst in de vorm van een aanknopingspunt is elke zet daar een 'tempo for nothing'.

Op grootmeesterniveau is een algemeen bekend principe de aanwezigheid van een zwarte randschijf op 16 of 15 resp.  op 35 of 36 voor wit. De afwezigheid of aanwezigheid van een dergelijk stuk geeft 'íjs' resp. 'grip'. Echter dit begrip kan overal op het bord gebruikt worden. In een gebied van het bord zonder toekomst (byte) dient bij voorkeur niet gespeeld te worden. Terughalen van randschijven naar het centrum ook al kost dat veel tempi verdient vaak de voorkeur als er geen 'byte' is op die vleugel.

Tantsikoezjina - Kamyleeva

Tijdens de match om het dameswereldkampioenschap deed zich een instructief geval voor, waarbij winst en verlies bepaald werd door de 'richting van het spel'. In de diagramstand moet zwart een keuze maken, waar verder te gaan. Zij staat op het ogenblik vijf tempi naar achteren. De desastreuze gevolgen van de gemaakte foutieve keus zijn spectaculair.

21...18-22? 22.27x18 13x22?

Nodig is het aangaan van een lokaal gevecht via bv 21...11-17! Wit doet er dan verstandig aan te hergroeperen met 22.30-24 19x30 23.25x34 omdat het materiaal op haar korte vleugel ook geen 'byte' heeft. De stand is daarna ongeveer gelijk. Zwart opent de aanval tegen het steunpunt 27 en wit probeert deze af te slaan met behoud van een mooie compacte positie in het centrum.

23.32-28 11-17?

In diagram 2 ontbreken aan beide kanten de schijven 15 en 36. Bijgevolg is het kader van het onderwerp "Ice and Byte" niet handig om veel materiaal te hebben aan de korte vleugel. Na de gespeelde zet krijgt zwart geen kans zich te ontdoen van het surplus aan stukken daar en wit wel. Zwart mist hier de kans om zich via 23...22-27! 24.37-32 21-26 25.32x21 26x17! te ontdoen van het overtollige materiaal op de korte vleugel. Die hergroepering kost weliswaar tempi, maar het elimineert 'tempi for nothing'. Verbeteren van de schijvenverdeling is ook de reden, dat er door wit wordt gekozen voor het verrassende:

24.30-24! 19x30 25.25x34!!

in plaats van het schijnbaar logischer 30-24x24? Tempi zijn ondergeschikt aan 'Ice and byte'.

25...22-27!?

De goede zet op het verkeerde moment. Wit heeft nu de gelegenheid de eerder genoemde hergroepering eruit te halen met:

26.28-23! 21-26?

Zwart gaat verder op de ingeslagen weg en speelt steeds meer overtollig materiaal de korte vleugel in. Enige verdediging geeft de hergroepering 26...9-13 27.35-30 7-11 (Niet 17-22? 30-24!) gevolgd door 12-18x8. Het ontbreken van een stuk op 15 geeft wit ook 'Ice' aan de korte vleugel.

27.34-29 9-13 28.40-34 17-21?

Zwart blijft materiaal het 'zwarte gat' induwen. Beter is het creëren van druk tegen de witte voorpost via 28...3-9 29.35-30 17-22 30.30-24 10-15! met de bedoeling via 15-20 gevolgd door 13-19 de aanval over te nemen resp. schijf 15 van kleur te doen veranderen. In diagram 4 wordt de verrassende witte ruil

29.23-19?!

wederom uitsluitend ingegeven ingegeven door de richting van het spel. Wit verliest weliswaar een enorme hoeveelheid tempi (7 stuks), maar ontdoet zich van overtollig (kwetsbaar) materiaal in het centrum en maakt de zwarte lange vleugel kwetsbaar voor de aanval. Aan de andere kant staan ondertussen de tegenhangers van zwart op de korte vleugel minder dan niets te doen. In feite speelt wit met een paar stukken meer. Het gaat hierna dan ook als een mes door de boter.

29...13x24 30.29x9 3x14 31.45-40 6-11 32.35-30 11-17 33.30-25 27-31 34.34-29 12-18 35.29-23 18x29 36.33x24 7-12 37.40-34 12-18? 

Strategisch is de zwartspeelster volledig overspeelt, maar dan nog kun je je wel proberen te verdedigen. Handiger 17-22! om het activeren van een overtollig stuk van de witte lange vleugel uit de partij te voorkomen.

38.37-32 17-22 39.32-28! 22x33 40.38x29 4-9 41.42-38 21-27 42.24-20 9-13 43.20x9 13x4 44.25-20

en de witte aanval sloeg door.

Thijssen - Messemaker

In deze partij gespeeld tijdens het Nederland kampioenschap gaat de zwartspeler langdurig aan de leiding. Hij heeft tempovoordeel ((5+4+6+6+3=24) - (5+4+3+6+3=21)) en zijn stelling heeft de juiste richting. Er staat in diagram 4 namelijk een schijf op 36 en niet op 15. In deze stand haakte zwart af via het tactische grapje 27...18-23? Dat is jammer, want hij staat goed. Het aangewezen plan is 7-11, 12-17, 21-26 en 17-21. De witte sterke defensieve formatie in het centrum kan dan niet gehandhaafd worden door gebrek aan voldoende zinvolle zetten. Op diens korte vleugel is immers iedere zet zinledig, omdat wit daar geen 'byte' heeft.

De bovenstaande spelgang is in deze specifieke opening niet erg bekend. In de open Keller is het veelvuldig voorgekomen. Nevenstaande positie is inmiddels 40 keer voorgekomen (zwart heeft 3 1/2 tempo en schijf 15 draagt veel tempi for nothing). De witte stand doet bijgevolg pijn aan de ogen in het kader van 'Ice and Byte'. De realisering van het zwarte voordeel blijkt in de praktijk nog wel enige voeten in de aarde te hebben, omdat er wat zetjes inzitten. Maar de stand blijft geen vetpot voor wit.

Een andere stelling uit de Keller met een meer gemêleerd spelbeeld is de stand uit Luteijn - Wiersma. De notatie is te vinden bij de Chizhov-ruil in de Keller. Beide spelers hebben een hoop dor hout op de korte vleugel. Wit heeft tot nog toe schijf 41 zorgvuldig op zijn plaats gehouden, maar maakt nu de fundamentele fout toch

35.41-37?

te spelen. Zwart kreeg daardoor 'Byte' aan de korte vleugel (dammetjes naar veld 47 en 46). Dat zou niet het geval zijn geweest na 35.30-24! 19x30 36.25x34! met voldoende tempozetten en activering van overtollig materiaal op de korte vleugel. Zwart heeft daarna erg veel 'Ice' op de korte vleugel. De witte ontwikkelingsachterstand van meer dan 10 tempi doet er niet toe volgens Gantwarg. Er volgde in de partij:

35...31-36 36.46-41 18-22 37.30-24 19x30 38.25x34 23-28 39.44-40 21-27 40.42-38 12-17 41.34-30 9-13 42.40-34 13-19 43.34-29 4-10 44.15x4 28-32 45.37x28 17-21 46.28x17 21x12 47.4x31 26x46 X

Het flankspel waarin de (ontbrekende) schijven op 15 en 36 een rol spelen is relatief zeldzaam. Veel vaker doet zich de situatie voor, waarbij een van de spelers erin slaagt zich te ontdoen van schijf 16 of 35. Daardoor ontstaat 'ijs' voor de vijandelijke lange vleugel. Ton Sijbrands was indertijd een van de eersten, die wees op het belang van het vroegtijdig ontwikkelen van het stuk op 16/35. Tegenwoordig wringen sommige grootmeesters zich werkelijk in allerlei bochten om dit stuk te kunnen ontwikkelen.

Op de masterclass werden twee standen uitgespeeld. Het vroegtijdig oplossen van schijf 35/16 is niet alleen bedoeld om aanvalskracht te verzamelen tegen het vijandelijk klassieke centrum, maar vooral om 'Ice' te geven. Natuurlijk wordt ook de aanval over veld 22/29 via 34-29x29 of 17-22x22 wel eens gedaan als dat leidt tot ineenstorting van het vijandelijke centrum. Maar belangrijker is soms de eigen aanval aan de andere vleugel. In ondestaande nog nooit in de praktijk voorgekomen stelling heeft wit een enorme ontwikkelingsvoorsprong (6 1/2 tempi). Desondanks staat hij niet goed. Het materiaal op de lange vleugel heeft geen 'direction'. Zwart kan aan de andere vleugel gemakkelijk tempi winnen.

van der Klis - Riesenkamp

Buitengewoon fraai kwam het door Gantwarg bedoelde effect naar voren in het verloop:

8...15-20 9.44-39 20-24 10.47-42 10-15 11.30-25 7-12 12.40-34 14-20! 13.25x14 9x20 14.46-41 4-9 15.41-37 5-10 16.45-40 10-14 17.49-44 2-7 18.50-45

Er is een bijna symmetrische stelling ontstaan. Beide spelers zijn uitgespeeld. Het enige verschil is de afwezigheid van schijf 16. Daardoor beschikt zwart over de sterke inval:

18...24-29 19.33x24 20x29 20.27-22? 18x27 21.31x22

Wit antwoord symmetrisch. Dat is ontzettend riskant. Vooral omdat zwart tactische dreigingen heeft. Meer voor de hand ligt 20.35-30. Maar dan staat wit niet bijster goed na 20...17-22 21.28x17 11x22 en zwart heeft groot centrumoverwicht. Zowel de nutteloze formaties 36,31,27 als 45,40,34 geven wit ongemak.

21...17-21! 22.34-30? 12-17! 23.37-31 19-24! X

Luteijn - Kos

De enige witspeler, die desondanks tot spel wist te komen, maakte vanuit bovenstaande diagramstand meerdere malen gebruik van onoplettendheid van de zwartspeler. Deze speelde de sjabloonzet:

11...10-15?

Natuurlijk had hij de ruil 11...14-20 12.25x14 9x20 moeten spelen om tijdig tegen spel te realiseren aan de lange vleugel. Er kan dan volgen 13.34-29 23x34 14.39x30 20-25 15.50-44 25x34 16.44-39 en de strijd gaat verder. De blokkade van de zwarte lange vleugel via de formatie 35,30 is een klein succesje voor wit. Maar zwart heeft dank zij de voorgaande uitwisseling een mooie ontwikkeling verkregen op de lange vleugel en kan uitkijken naar andere plannen. In verband met de fungerende tempoverhoudingen zou dat ook tempoklassiek kunnen zijn.

12.34-29! 23x34 13.39x30 18-23 14.47-42

Wit heeft twee mogelijkheden om tot tegenspel te komen. Een aardige eerder door Anatoli aangegeven tactische mogelijkheid is 14.50-44 12-18 15.44-40 8-12? 16.27-22 18x27 17.32x21 17x37 18.24-20 14x34 19.40x16.

14...13-18 15.50-44 8-13 16.44-39 2-8 17.49-44 14-20!?

Zwart kan niet langer wachten. Andermaal overziet hij tegenspel van zijn tegenstander. Waarschijnlijk is 17...17-22 18.28x17 11x22 19.31-26 22x31 20.26x37 het aangewezen verloop. Na 17...1-7 18.27-22 18x27 19.31x22 14-20 20.25x15 19x10 21.30x19 23x14 22.46-41 heeft wit een normale stand. De klem 6,11,17 is eerder een last dan een lust voor de zwartspeler.

18.25x14 9x20 19.27-22!! 18x27 20.31x22

Zo activeert wit twee overtollige stukken van de lange vleugel. Hij dreigt zich te bevrijden met 32-27 en 30-25x32. Een grappige mogelijkheid is 20...5-10 21.30-25? (Aangewezen is 32-27 en 30-25x32)  21...24-29 22.25x5 29-34 en 4-10 met dam op 50.

20...11-16 21.22x11 16x7 22.36-31 4-9 23.31-27 6-11 24.46-41 12-18 25.42-37 11-16?

Deze zet hoort er niet bij in een uitspeelstand gewijd aan 'Ice and Byte'. Voor de hand ligt 25...20-25 om wellicht de blokkade links te slopen.

26.27-21!?

Dit is volgens Gantwarg te snel. Geduld is een schone zaak. Wanneer wit nog wat wacht, dan komt wellicht de prachtige zwarte verdediging los en kan met meer kans op succes de aanval geopend worden tegen de bedreigde flank. De partij liep hierna vrijwel gelijkwaardig remise.

Frans Teijn - Anco Baksoellah

De tweede uitspeelstand met het thema 16/35 is een bekende stelling uit een veel gespeelde opening. De stand is 73 keer voorgekomen. Tempoverhoudingen zijn gelijk. Wit heeft schijf 35 opgelost. Zwart schijf 16 (nog) niet. Bijgevolg staat wit overwegend. Het is niet echt eenvoudig om dit 'strategische' voordeeltje tot gelding te brengen in deze positie. Het probleem is, dat zwart via 10...16-21 11.38-32 21-27 kan hergroeperen. Dat gebeurde in de partij Malahé - Groeneveld. Hier ging het zoals bedoeld verder met:

10...16-21 11.38-32 11-16!? 12.31-27 7-11 13.43-38 1-7 14.37-31!?

Dit is een erg verzwakkende zet voor de lange vleugel. Meer voor de hand ligt de wachtzet 14.49-43 en zwart moet een belangrijke beslissing nemen.

14...26x37 15.42x31 18-23!?

Beide spelers hebben het moeilijk met de stand. Langdurig spelen ze beiden niet meer op 26. Voor de hand ligt 15...21-26 16.47-42 26x37 17.42x31 18-23 18.49-43 11-17 en wit komt niet gemakkelijk verder. Er dreigt een Haarlemmer. Na 19.34-29 23x34 20.40x29  17-22 21.28x17 12x21 is de witte stand opeens niet zo mooi meer. Tempi (8 stuks) zijn niet alles zaligmakend...

16.47-42!?

Voor de hand ligt 16.31-26 maar zwart heeft 12-18 17.26x17 11x31 18.36x27 7-11 19.49-43 en omdat 34-29x29 voorlopig niet kan, is het niet helemaal duidelijk hoe het witte 'strategische' voordeel te realiseren.

16...12-18 17.49-43

De stand nodigt uit tot 27-22x22 gevolgd door 33-29. Echter na het slaan is het witte centrum niet echt overtuigend meer. Wel een interessant idee is 17.33-29 20-24 18.29x20 15x24 19.39-33 14-20 20.25x14 9x20 21.27-22 18x27 22.31x22 en het zwarte centrum dreigt te bezwijken.

17...7-12 18.33-29?! 20-24 19.29x20 15x24 20.39-33 14-20 21.25x14 9x20 22.44-39 4-10 23.50-44 10-15 24.34-29 23x34 25.40x29 20-25 26.29x20 15x24 27.39-34 21-26 28.43-39 26x37 42x31

en later sloeg de witte aanval door.

Malahé - Groeneveld

In het tweede voorbeeld deed zwart wel de hergroepering:

11...21-27 12.32x21 26x17 13.43-38 17-22!?

Zwart probeert het in de eerste masterclass getoonde speelplan uit met omsingeling van het witte centrum, maar dan zonder een stuk op 35. Daartoe ligt het ruilen van schijf 28 minder voor de hand. Want daarna kan wit aanvullen vanuit de korte vleugel. Logischer is 17-21.

14.28x17 12x21 15.33-28 7-12 16.37-32 1-7 17.49-43 11-16 18.31-26!? 7-11 19.26x17 11x33 20.39x28 6-11 21.44-39 11-17 22.39-33 17-22 23.28x17 12x21 24.33-28 8-12 25.36-31 2-8 26.34-30?

Na geruime tijd correct de aanwijzingen van Gantwarg gevolgd te hebben, doet wit iets wat hij een 'winstpoging' noemde. Opeens is zwart weer volop in de wedstrijd en is er een heel andere partij ontstaan.

Partijenoverzicht